Το κομπολόι -όπως και το κομποσκοίνι, το οποίο έχει ακριβώς την ίδια χρήση και «φιλοσοφία»- «εφευρέθηκε» για καθαρά θρησκευτικούς και λατρευτικούς σκοπούς. Ο πιστός, μετρώντας τις χάντρες ή τους κόμπους του, έκανε την προσευχή του, αυτοσυγκεντρωνόταν κ.λπ. Αξίζει να σημειωθεί πως οι Έλληνες είναι ο μόνος λαός που έδωσε στο κομπολόι επιπλέον αξίες και λειτουργίες: τη χαλάρωση, τη διασκέδαση, την παρηγοριά, το κέφι, το στιλ...
Το κομπολόι συνόδευσε τον Έλληνα στις μικρές καθημερινές ανάγκες της ζωής, στον περίπατο, το καφενείο, τη δουλειά, παντού... ακόμη και στο γάμο, τη γέννηση, το θρήνο. Σε κάποιες περιόδους υπήρξε δείγμα ανδρισμού και θάρρους.
Δεν είναι τυχαίο το ότι η αρχική χρήση του κομπολογιού ήταν θρησκευτική - τελετουργική. Ήταν ένα μέσο απαραίτητο για το διαλογισμό, την αυτοσυγκέντρωση και την ηρεμία του πνεύματος αλλά και για τη «σύνδεση» του ατόμου με το θείο. Σύμφωνα με πολλές θρησκείες, το σύμπαν λειτουργεί ομοιοτρόπως τόσο στο μικρόκοσμο όσο και στο μεγάκοσμο. Ο Πλάτων πίστευε πως τα υλικά αντικείμενα είναι ατελείς απεικονίσεις του κόσμου των ιδεών. Βάσει της συμπαθητικής μαγείας, υπάρχουν «κανάλια» που λειτουργούν ως συνδετικοί κρίκοι ανάμεσα στη θεία βούληση και τον υλικό κόσμο. Οι λίθοι, τα μέταλλα και πολλά άλλα υλικά ήταν τα μέσα εκείνα με τα οποία ο μυημένος μπορούσε να ελκύσει τις κοσμικές δυνάμεις. Η μελέτη των ιδιοτήτων των λίθων ξεκίνησε από τη βαθιά Αρχαιότητα. Είναι περίεργο το ότι στην παράδοση όλων των λαών της Ανατολής, των Ινδιάνων, των Κελτών, των Ετρούσκων και των Ελλήνων οι ιδιότητες αυτών των υλικών μοιάζουν να συμπίπτουν και να έχουν την ίδια ακριβώς συμβολική αλλά και χρηστική σημασία. Στις διάφορες θεραπείες, οι περισσότερες εκ των οποίων σήμερα είναι άγνωστες, χρησιμοποιήθηκαν σε συνδυασμό με διάφορα βότανα και άλλα παρασκευάσματα.
Το κομπολόι, εκτός του ότι λειτουργεί ως αγχολυτικό, έχει και μια άλλη ιδιαίτερη σημασία, τόσο πνευματική όσο και θεραπευτική. Παίζοντας μαζί του, ο ιδιοκτήτης του έρχεται σε συνεχή επαφή με το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένο. Έχει παρατηρηθεί επίσης πως ο ήχος και ο ρυθμός αλλά και η επαναληπτική κίνηση που παράγει το κομπολόι είναι εξαιρετικά ευεργετικά για την ψυχή και το πνεύμα, καθώς με αυτό ο χρήστης «αφουγκράζεται» τους παλμούς της φύσης. Το κομποσκοίνι έχει μία επιπλέον ιδιότητα: τη σύνδεση με τους αριθμούς και τις λέξεις.
Κομπολόγια από λίθους
Τα κομπολόγια από λίθους έχουν μια ιδιαίτερη δύναμη, καθώς συνδέονται με ένα υλικό «αθάνατο» και συμπαντικό. Ο λίθος είναι σύμβολο ύπαρξης, συνοχής και αρμονικής συνύπαρξης με τον εαυτό μας. Η σκληρότητα και η διάρκεια της πέτρας εντυπωσίασαν τον άνθρωπο από καταβολής κόσμου, γιατί παρατήρησε πως αυτή, σε αντίθεση με τη βιολογική ύπαρξη, δεν υπόκειται στους νόμους της αλλαγής, του γήρατος και του θανάτου, γιατί, ακόμη και όταν διαλύεται, δεν χάνεται. Η ολόκληρη πέτρα συμβολίζει την ενότητα και τη δύναμη, ενώ η σπασμένη σε πολλά κομμάτια τον κατακερματισμό και την ψυχική διάλυση. Οι πέτρες που έπεσαν από τον ουρανό εξήγησαν την καταγωγή της ζωής. Για τους πρωτόγονους λαούς, η πέτρα ήταν «η απολιθωμένη μουσική της δημιουργίας». Στα ηφαίστεια ο αέρας μεταμορφωνόταν σε φωτιά, αυτή σε νερό και το νερό σε πέτρα. Οι μετεωρίτες είχαν θεϊκή προέλευση, όπως η μαύρη πέτρα του Πεσίνους, η πέτρα στη Μέκκα κ.λπ. Ανάμεσα στις πέτρες που λατρεύτηκαν στην Αρχαιότητα πρέπει να περιλάβουμε τους ελληνικούς «ομφαλούς». Στην Καινή Διαθήκη, ο Χριστός παρομοιάζει τον Πέτρο με λίθο πάνω στον οποίο θα χτίσει την εκκλησία του. Ο Κρόνος καταβρόχθισε μια πέτρα νομίζοντας πως ήταν ο Δίας. Ο Μίθρας γεννήθηκε από μια πέτρα, ενώ από τις πέτρες του Δευκαλίωνα και της Πύρας δημιουργήθηκε το ελληνικό έθνος. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι πίστευαν πως μία πέτρα, η Lapis Lineus, μπορούσε να δώσει χρησμούς αλλάζοντας χρώμα. Η φιλοσοφική λίθος της αλχημείας αντιπροσώπευε την ένωση των αντιθέτων, την ενσωμάτωση του συνειδητού αρσενικού εαυτού με τη θηλυκή ή ασυνείδητη πλευρά, γι' αυτό και ήταν σύμβολο της ολότητας. Ο Γιουνγκ παρατηρεί πως οι αλχημιστές προχωρούσαν αντιστρόφως: δεν έψαχναν να βρουν το θείο στην ύλη, αλλά να το «παράγουν» μέσα από μια μακρά διαδικασία εξαγνισμού και μετάλλαξης. Κατά τον Έβολα, η λυδία λίθος συμβολίζει το σώμα, αφού είναι σταθερή, σε αντίθεση με τον πλανώμενο χαρακτήρα της σκέψης, των πνευμάτων και των επιθυμιών. Ωστόσο, μόνο το αναστημένο σώμα, εκεί που «τα δύο θα γίνουν ένα», ανταποκρίνεται στη φιλοσοφική λίθο. Συνεπώς, μεταξύ της αιώνιας γέννησης, της ολοκλήρωσης και της φιλοσοφικής λίθου δεν υπάρχει καμία διαφορά. Η μαύρη πέτρα σχετίζεται με την Κυβέλη και με καθετί που προέρχεται από τη μητέρα θεά ή την αφορά. Η μαύρη πέτρα είναι πυρήνας αθανασίας, αέναη και διαρκής. Αυτός που ρίχνει πίσω του μια μαύρη πέτρα κρατάει την απόφασή του για πάντα.
Κομπολόγια από μέταλλα
Μια και τα μέταλλα αντιστοιχούν στους πλανήτες και τα άστρα, τα κομπολόγια που φτιάχνονται από αυτά έχουν «αστροβιολογικές» ιδιότητες. Τα μέταλλα συμβολίζουν τη στερεοποίηση της κοσμικής ενέργειας και, συνεπώς, της γενετήσιας ορμής. Με τον τρόπο αυτό απελευθερώνουν από τις «πλανητικές επιδράσεις» ή, αντίθετα, ελκύουν τις θετικές ιδιότητες των πλανητών.
Κομπολόγια από καρπούς
Γενικότερα τα φυτά αλλά ιδιαίτερα οι καρποί εκφράζουν την εκδήλωση του κόσμου, την αρχική εμφάνιση των μορφών, τη γένεση και τη μεταμόρφωση. Συσχετίζονται με το χρόνο και τον κύκλο της ζωής. Οι θεραπευτικές ιδιότητές τους συνδέονται με την ικανότητά τους να προλαμβάνουν το πρόβλημα εν τη γενέσει του. ’λλωστε, οι αρχαίοι αλλά και πολλοί σύγχρονοι μελετητές πιστεύουν ότι κάθε φυτό έχει τις δικές του θεραπευτικές δυνατότητες.
Κομπολόγια από όστρακα
Τα όστρακα θεωρούνται εμβλήματα καλής τύχης και σύμβολα του κέρδους. Αυτή η ευνοϊκή σημασία τους προέρχεται από τη σχέση του όστρακου με το νερό (πηγή ζωής και γονιμότητας). Ο μύθος της γέννησης της Αφροδίτης από ένα κοχύλι επιβεβαιώνει αυτή τη σχέση. Το όστρακο είναι το μυστικιστικό σύμβολο της ευημερίας, με τον ίδιο τρόπο που το πηγάδι, το ασκί ή το μπουκάλι χαρίζουν ζωή στο διψασμένο ταξιδιώτη.
Κομπολόγια από ξύλα
Το ξύλο είναι το σύμβολο της μητέρας και συνδέεται με τη γνώση και τη μετάβαση στον αισθητό κόσμο. Τα νερά του ξύλου θεωρούνταν από τους αρχαίους πολιτισμούς φορείς φωτιάς και ζωογονητικής δύναμης.
Κομπολόγια από οστά
Το οστό είναι το σύμβολο της ζωής που παραμένει περιορισμένη, εσωτερική και απαραβίαστη. Το γεγονός ότι τα οστά εξακολουθούν να υπάρχουν και μετά την πλήρη διάλυση του σώματος τα συνδέει με την ανάσταση των νεκρών και την αιώνια ζωή. Γι' αυτό ακριβώς και το οστό εκφράζει τη δύναμη και το «ακατάλυτο μόριο».
Κομπολόγια από κέρατα
Σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς, τα κέρατα ήταν σύμβολα δύναμης και εξουσίας. Γι' αυτό και ο αρχαιότατος ελληνικός Παν (παν = όλον, σύμπαν) ήταν τραγόμορφος. Οι πολεμιστές διακοσμούσαν τα κράνη και το μανδύα τους με κέρατα έως τον Μεσαίωνα. Στα ιερογλυφικά αυτός που φέρει κέρατα είναι εκείνος που μπορεί «να ανοίξει το δρόμο», αλλά και αυτός που «έχει κύρος, δόξα και πνευματικότητα». Το μονό κέρας είναι σύμβολο της αφθονίας (κέρας της Αμάλθειας) και της ευημερίας. Ένα κομπολόι από κέρατα είναι γούρι για όποιον στοχεύει στον πλούτο και την άνοδο. Επίσης, επειδή πρόκειται για φαλλικό σύμβολο, ενισχύει τη γενετήσια δύναμη.
Κομπολόγια από νομίσματα
Από την Αρχαιότητα τα νομίσματα είχαν κάποιο μαγικό χαρακτήρα κατά το πρότυπο των φυλακτών. Στον Μεσαίωνα εξέφραζαν την εξουσία μιας πολιτείας, ενός βασιλιά ή ενός άρχοντα. Η δύναμη του νομίσματος στηρίζεται σε δύο στοιχεία: στα σύμβολα τα οποία έχουν χαραχτεί πάνω σε αυτά αλλά και στη διπλή όψη τους που ταυτίζεται με την ίδια την αντίφαση της ζωής.
Κομπολόγια από κρυστάλλους
Οι κρύσταλλοι εμφανίζονται σε μια ευρεία ποικιλία μεγεθών, σχημάτων και χρωμάτων. Οι «μήτρες» εντός των οποίων σχηματίζονται ακολουθούν τα «σχέδια» της Ιερής Γεωμετρίας. Όλοι οι κρύσταλλοι όπως και οι πολύτιμοι λίθοι είναι ζωντανοί οργανισμοί και συνήθως αναπτύσσονται σε ομάδες, γι' αυτό και έχουν δική τους ενέργεια. Πολλοί κρύσταλλοι είναι τόσο παλιοί όσο και ο πλανήτης μας, γι' αυτό και καταγράφουν την ιστορία του. Με λίγα λόγια, είναι τα «αρχεία» της Γης. Μερικοί κρύσταλλοι και πολύτιμοι λίθοι προέρχονται από το Διάστημα. Συχνά μοιάζουν να έχουν παραστάσεις εντός τους. Αυτές είναι οι προβολές του μυαλού μας μέσα στον κρύσταλλο. Οι περισσότεροι αλλάζουν κατά τη διάρκεια των ετών που «συμβιώνουν» με έναν άνθρωπο. Κρατώντας έναν κρύσταλλο μπορεί κάποιος να «λάβει» τηλεπαθητικά μηνύματα και αυτό γιατί δονούνται στη δική τους συχνότητα. Οι κρύσταλλοι εμφανίζονται σε ποικιλία μεγεθών και έχουν την ικανότητα να εξισορροπούν ή να ενισχύουν τα ενεργειακά πεδία. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται σε συσκευές επικοινωνίας. Έχουν και θεραπευτικές ιδιότητες. Οι γνώστες τοποθετούν τους κρυστάλλους σε νερό για 24 ώρες και μετά το πίνουν. Όταν θελήσετε να επιλέξετε έναν κρύσταλλο, θα αισθανθείτε ότι αυτός σας καλεί σαν να σας περιμένει. Αυτό συμβαίνει επειδή ο κρύσταλλος και εσείς εκπέμπετε στην ίδια συχνότητα. Μερικοί άνθρωποι βρίσκουν τους κρυστάλλους, ενώ άλλοι «νιώθουν» ότι... τους βρίσκουν οι κρύσταλλοι.
Κομπολόγια από γυαλί
Το γυαλί είναι σύμβολο της φαντασίας, της συνείδησης και των συνειρμών αυτής. Η δύναμή του στηρίζεται στο ότι μπορεί να αναπαράγει την αντανάκλαση του ορατού κόσμου όπως αυτός είναι στην πραγματικότητα και κατ' επέκταση στην αντανάκλαση του απείρου. Έχει επίσης την ιδιότητα της απορρόφησης, αναγεννά μορφές και τραβά το φως των ουράνιων σωμάτων και, κατ' επέκταση, κάθε θετική ή αρνητική δύναμη.
Οι κρύσταλλοι εμφανίζονται σε μια ευρεία ποικιλία μεγεθών, σχημάτων και χρωμάτων. Οι «μήτρες» εντός των οποίων σχηματίζονται ακολουθούν τα «σχέδια» της Ιερής Γεωμετρίας. Όλοι οι κρύσταλλοι όπως και οι πολύτιμοι λίθοι είναι ζωντανοί οργανισμοί και συνήθως αναπτύσσονται σε ομάδες, γι' αυτό και έχουν δική τους ενέργεια. Πολλοί κρύσταλλοι είναι τόσο παλιοί όσο και ο πλανήτης μας, γι' αυτό και καταγράφουν την ιστορία του. Με λίγα λόγια, είναι τα «αρχεία» της Γης. Μερικοί κρύσταλλοι και πολύτιμοι λίθοι προέρχονται από το Διάστημα. Συχνά μοιάζουν να έχουν παραστάσεις εντός τους. Αυτές είναι οι προβολές του μυαλού μας μέσα στον κρύσταλλο. Οι περισσότεροι αλλάζουν κατά τη διάρκεια των ετών που «συμβιώνουν» με έναν άνθρωπο. Κρατώντας έναν κρύσταλλο μπορεί κάποιος να «λάβει» τηλεπαθητικά μηνύματα και αυτό γιατί δονούνται στη δική τους συχνότητα. Οι κρύσταλλοι εμφανίζονται σε ποικιλία μεγεθών και έχουν την ικανότητα να εξισορροπούν ή να ενισχύουν τα ενεργειακά πεδία. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται σε συσκευές επικοινωνίας. Έχουν και θεραπευτικές ιδιότητες. Οι γνώστες τοποθετούν τους κρυστάλλους σε νερό για 24 ώρες και μετά το πίνουν. Όταν θελήσετε να επιλέξετε έναν κρύσταλλο, θα αισθανθείτε ότι αυτός σας καλεί σαν να σας περιμένει. Αυτό συμβαίνει επειδή ο κρύσταλλος και εσείς εκπέμπετε στην ίδια συχνότητα. Μερικοί άνθρωποι βρίσκουν τους κρυστάλλους, ενώ άλλοι «νιώθουν» ότι... τους βρίσκουν οι κρύσταλλοι.
Κομπολόγια από γυαλί
Το γυαλί είναι σύμβολο της φαντασίας, της συνείδησης και των συνειρμών αυτής. Η δύναμή του στηρίζεται στο ότι μπορεί να αναπαράγει την αντανάκλαση του ορατού κόσμου όπως αυτός είναι στην πραγματικότητα και κατ' επέκταση στην αντανάκλαση του απείρου. Έχει επίσης την ιδιότητα της απορρόφησης, αναγεννά μορφές και τραβά το φως των ουράνιων σωμάτων και, κατ' επέκταση, κάθε θετική ή αρνητική δύναμη.
Το κομποσκοίνι και ο «γόρδιος δεσμός»
Σε συμβολικό επίπεδο, ο κόμπος είναι ένα σύμβολο περίπλοκο και περιλαμβάνει διάφορα ουσιαστικά νοήματα, όλα με την έννοια της στενής σχέσης. Στον κόμπο ενυπάρχει η σημασία του σπειροειδούς, το σημάδι του απείρου αλλά και ο αριθμός 8, που αποτελούν ένα πλέγμα που συνάδει με το συμβολισμό του αιωνίου σε χωροχρονικό επίπεδο και κάθε εκδήλωσής του.
Όπως το δίχτυ, το δέσιμο, το πλέξιμο, έτσι και ο κόμπος εκφράζει την ιδέα της «συμπίεσης» ή μια σταθερή ψυχολογική κατάσταση, άσχετα αν το άτομο έχει απόλυτη ή μερική επίγνωση αυτής της κατάστασης (δέσιμο του ανθρώπου με τον Θεό). Πολλοί ψαράδες πιστεύουν ότι, δημιουργώντας διάφορους κόμπους, μπορούν να ελέγξουν τους ανέμους και τα κύματα. Το κομπιασμένο σκοινί αποτελεί ένα κλειστό δαχτυλίδι, μια περιφέρεια, ένα περίφραγμα το οποίο προσφέρει καταφύγιο και προστασία - εξ ου και η σχέση με τον Θεό!
Για τους Αιγυπτίους, ο «ολισθηρός κόμπος» είναι ένα σύμβολο που συνδέεται με λέξεις όπως «συκοφαντία», «κατάρα» κ.λπ. Ο «απεριόριστος κόμπος» αντιπροσωπεύει τη μακροζωία και είναι ένα από τα 8 εμβλήματα τύχης των Κινέζων βουδιστών και εκφράζει την αγνή σχέση μεταξύ βιολογικού και φαινομενικού επιπέδου. Ο διάσημος γόρδιος δεσμός, τον οποίο έκοψε αποφασιστικά με το σπαθί του ο Μέγας Αλέξανδρος, είναι ο «λαβύρινθος», από τη χαοτική διάταξη των σκοινιών και τα άλυτα πλεξίματα που τον αποτελούσαν. Η λύση του κόμπου ισοδυναμεί με την εύρεση του «κέντρου» σε όλα τα μυστικιστικά δόγματα και το κόψιμο του κόμπου την ιδέα της επιτυχίας, της νίκης στη μάχη και τη ζωή...
Λίθοι και θεραπείες
Οψιδιανός: Πρόκειται για ηφαιστειακό γυαλί και το όνομά του προέρχεται από τον Obsius, ο οποίος έφερε για πρώτη φορά το υλικό αυτό από την Αιθιοπία. Όταν αυτό προέρχεται από το Νέο Μεξικό παίρνει την ονομασία «Δάκρυα των Απάτσι». Ο οψιδιανός χρησιμοποιήθηκε ήδη από την παλαιολιθική και τη νεολιθική εποχή για την κατασκευή εργαλείων, βελών. Τα παλαιότερα ευρήματα χρονολογούνται από το 7000 π.Χ. Στους ιστορικούς χρόνους έχει καθαρά διακοσμητικό ρόλο. Ο οψιδιανός προστατεύει τους ευαίσθητους ανθρώπους, διώχνει την αρνητική ενέργεια, μειώνει τις εντάσεις και ενισχύει τη σκέψη. Είναι ο κατάλληλος λίθος για να ξεχάσετε παλιές αγάπες και για προστασία κατά τη διάρκεια των ταξιδιών. Δυναμώνει τις προφητικές ικανότητες. Αποφορτίζεται σε χλιαρό νερό και επαναφορτίζεται στο φως του ήλιου. Επειδή σχετίζεται με τα ηφαίστεια και τα έγκατα της Γης, αντιστοιχεί στο ζώδιο του Σκορπιού.
Ίασπις: Χρησιμοποιούνταν για πολλά χρόνια ως ημιπολύτιμος λίθος και ως πρώτη ύλη για την κατασκευή σφραγιδόλιθων, γλυπτών και άλλων αντικειμένων. Σύμφωνα με τη μυστικιστική παράδοση, αποτελεί τη μητέρα όλων των λίθων και παρέχει προστασία από τον ίλιγγο, τα φαντάσματα και τα καρδιοχτύπια. Ανοίγει την όρεξη, ενισχύει τη λειτουργία του στομάχου, του εντέρου και του ήπατος. Περιορίζει την αιμορραγία, ανακουφίζει τους πόνους της περιόδου και των αρθριτικών. Αντιστοιχεί στα ζώδια των Ιχθύων, της Παρθένου και του Υδροχόου.
Χρυσός: Για τους ινδουιστές, τους Λατίνους και τους Εβραίους είναι το ορυκτό «φως». Ο αλχημιστής Μάγιερ υποστήριζε πως είναι το μέταλλο με το οποίο ο Ήλιος έχει τυλίξει τη Γη ύστερα από τις εκατομμύρια περιστροφές της γύρω από αυτόν. Το χρυσάφι είναι η εικόνα του ηλιακού φωτός και κατά συνέπεια της θείας χάριτος. Βοηθά την καρδιά και τις αγροτικές καλλιέργειες, ενώ, επειδή συμβολίζει οτιδήποτε ανώτερο, αντιστοιχεί στην «τέταρτη κατάσταση» ύστερα από τα τρία πρώτα στάδια μαύρο (αμάρτημα και μεταμέλεια), άσπρο (συγγνώμη και αθωότητα), κόκκινο (πάθος και εξιδανίκευση). Βοηθά στην ανεύρεση κρυμμένων θησαυρών και στην υπέρτατη φώτιση. Αντιστοιχεί στα ζώδια του Λέοντα και του Κριού.
Ασήμι: Συνδέεται με τη Σελήνη και το θηλυκό στοιχείο. Βοηθά στη μελέτη του μυστικισμού και στις καλλιτεχνικές δημιουργίες, ενώ προστατεύει το στομάχι, ιδίως από το έλκος. Αντιστοιχεί στα ζώδια του Καρκίνου και του Ταύρου.
Κύανος - Λαζουρίτης: Στη Μεσοποταμία όπως και στην προκολομβιανή Αμερική ήταν σύμβολο του νυχτερινού ουρανού. Σε μερικούς αρχαίους τάφους ενός νησιού του Ισημερινού βρέθηκαν θραύσματα κυάνου δουλεμένα σε σχήμα κυλίνδρου με τον ίδιο ακριβώς συμβολισμό. Αυξάνει τις ψυχικές και τις μαντικές ικανότητες, καθαρίζει το λάρυγγα και «ευθυγραμμίζει» τα αιθερικά, πνευματικά και ψυχικά σώματα.
Τυρκουάζ: Οι Αζτέκοι, οι Αιγύπτιοι και αργότερα οι Οθωμανοί τιμούσαν τον καλλαΐτη και τον χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή κοσμημάτων και άλλων αντικειμένων. Στην Ανατολή θεωρούνταν λίθος της ευτυχίας και πίστευαν ότι προστατεύει από το δάγκωμα του φιδιού. Χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία των ασθενειών της μύτης, του λαιμού και των πνευμόνων. Ενισχύει την καρδιά και την όραση. Γενικότερα, δυναμώνει όλο το σώμα, προωθεί την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών και βοηθά στην αναπαραγωγή οργάνων, ιστών και καρπών. Προστατεύει από το κακό μάτι και από τις ουσίες που μολύνουν το περιβάλλον. Αυξάνει την ικανότητα επικοινωνίας. Αντιστοιχεί στους Ιχθύς και τους Τοξότες.
Χρυσόλιθος: Ήταν πολύ γνωστός στους αρχαίους Έλληνες ως ο λίθος των εραστών, άποψη που ενισχύθηκε κατά την εποχή του μπαρόκ. Πιστεύεται ότι προστάτευε τους ανθρώπους από τους πόνους της αγάπης και την κακοτυχία. Βοηθά στην πέψη και τη λειτουργία της σπλήνας. Χαμηλώνει τον πυρετό, θεραπεύει τη δυσκοιλιότητα και απομακρύνει τη μελαγχολία. Αποφορτίζεται στο νερό και επαναφορτίζεται γρήγορα στο φως του ήλιου.
Αιματίτης: Ήταν γνωστός στην Αρχαία Βαβυλώνα και την Αρχαία Αίγυπτο, αλλά σπάνια χρησιμοποιούνταν ως ημιπολύτιμος λίθος. Ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής κατά τον Μεσαίωνα, οπότε και τοποθετούνταν σε κοσμήματα, γιατί πίστευαν ότι φέρνει ειρήνη και ασφάλεια. Προάγει το σχηματισμό των κυττάρων, περιορίζει την αιμορραγία, θεραπεύει τους ρευματισμούς και την αϋπνία. Γενικότερα, ισορροπεί το κυκλοφορικό σύστημα και προστατεύει από τις ασθένειες του αίματος. Αυξάνει την αυτοεκτίμηση και έλκει θετικές αστρικές επιρροές. Αντιστοιχεί στο ζώδιο του Σκορπιού.
Αμαζονίτης: Σπουδαίο πετρογενετικό ορυκτό. Χρησιμοποιούνταν κατά κόρον από τους Φαραώ της Αιγύπτου αλλά και στη Μέση Ανατολή. Μάλιστα, έχουν βρεθεί φυλακτά από αμαζονίτη από το 19 π.Χ. αιώνα! Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει περιζήτητος από τους συλλέκτες. Ενισχύει την καρδιά, ανακουφίζει το νευρικό σύστημα, θεραπεύει τις γυναικολογικές ασθένειες και τις αρρώστιες του λαιμού. Ευθυγραμμίζει τα αιθέρια και τα πνευματικά σώματα. Αντιστοιχεί στο ζώδιο του Ζυγού.
Αμέθυστος: Το όνομά του προέρχεται από την ελληνική λέξη α-μέθυστος (αυτός που προστατεύει από τη μέθη). Σε όλους τους αιώνες πίστευαν ότι όσοι χρησιμοποιούσαν τον αμέθυστο δεν μεθούσαν όσο και να έπιναν. Κατά τον Μεσαίωνα, χρησιμοποιήθηκε ως φυλακτό από τη μαγεία. Ενισχύει τη θέληση και εξισορροπεί το μεταβολισμό. Θεραπεύει τις νευραλγίες και την αϋπνία. Προάγει τη δημιουργικότητα, το θάρρος, τη διαίσθηση και την αυτοεκτίμηση. Λέγεται και μοβ κουάρτζ. Αντιστοιχεί στα ζώδια του Αιγόκερω και του Κριού.
Αχάτης: Χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή εργαλείων τουλάχιστον από το 6000 π.Χ. Ήταν ο δημοφιλέστερος λίθος στην Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, όπου χρωματιζόταν για την κατασκευή διακοσμητικών αντικειμένων και τη δημιουργία γλυπτών καμέος. Πίστευαν ότι προστάτευε τους ανθρώπους από τα δηλητήρια, ενώ οι γνώστες με τον αχάτη «ηρεμούσαν» τις θύελλες και τις καταιγίδες. Ενισχύει τα σεξουαλικά όργανα και την όραση. Χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία της επιληψίας και της αϋπνίας. Δυναμώνει τις επιδράσεις των άλλων λίθων και αποκαθιστά τη φυσική ισορροπία. Αντιστοιχεί στο ζώδιο του Ταύρου.
Μάτι της τίγρης - μάτι της γάτας: Πρόκειται για χαλαζίες με κινούμενη ανταύγεια. Ήταν γνωστοί από το 1876 λόγω του χρώματος και της λάμψης τους. Οι αγρότες τούς χρησιμοποιούσαν ως φυλακτά. Το μάτι της τίγρης είχε μεγάλη αξία το 19 αιώνα και σε μερικά κοσμήματα συνδυαζόταν με διαμάντια. Η τιμή του όμως έπεσε δραματικά μετά την ανακάλυψη τεράστιων κοιτασμάτων στη Νότια Αφρική. Αυτή η πέτρα είναι ιδανική για όσους θέλουν να αρχίσουν κάποιου είδους αποτοξίνωση. Εργάζεται στη μαζική συνείδηση και βοηθά τους ανθρώπους να ξεχωρίσουν την επιθυμία από την ανάγκη. Η ποικιλία μάτι της γάτας είναι όμοια με το μάτι της τίγρης, αλλά τα εγκλείσματα αποτελούνται είτε από λεπτή αμφίβολο είτε σερπεντινικό αμίαντο που δημιουργεί στο λίθο, μετά το κατάλληλο γυάλισμα, τη γνωστή λάμψη που ομοιάζει με τους οφθαλμούς της γάτας. Μάτι της γάτας υπάρχει στη Σρι Λάνκα, την Ινδία, τις ΗΠΑ, το Μεξικό, τη Βραζιλία και τη Γερμανία. Η πέτρα αυτή ενισχύει την όραση και θεραπεύει το άσθμα. Αποφορτίζεται στο νερό και επαναφορτίζεται στο φως του ήλιου. Από πολλούς θεωρείται ως η πέτρα της τύχης. Πάντως, είναι σίγουρα η τυχερή πέτρα του Σκορπιού.
Σοδάλιθος: Η περιγραφή του ορυκτού έγινε το 1807. Πιστεύεται ότι καθαρίζει το μυαλό και έτσι προετοιμάζει τα άτομα για γνώση και βαθύ στοχασμό. Ηρεμεί τα συναισθήματα και ρίχνει την πίεση του αίματος. Προσφέρει αρμονία, ισορροπία και θάρρος. Ανακουφίζει το υποσυνείδητο από τους φόβους και τις ενοχές. Βοηθά το λυμφατικό σύστημα. Ο σοδάλιθος έχει το χρώμα του νυχτερινού ουρανού. Εξαιρετικής ποιότητας τέτοιοι λίθοι προέρχονται από την Μπούρμα και την Ινδία. Μικρότερα κοιτάσματα έχουν βρεθεί στην Κορέα, την Αγκόλα, τη Ναμίμπια, τη Γουινέα και τη Νότια Αφρική. Αποφορτίζεται στο νερό και επαναφορτίζεται γρήγορα στο φως του ήλιου. Αντιστοιχεί στο ζώδιο της Παρθένου.
Ουνακίτης: Αν και η περιγραφή του ορυκτού έγινε το 1801, το επίδοτο σπάνια χρησιμοποιήθηκε ως πολύτιμος ή ημιπολύτιμος λίθος, αλλά ως διακοσμητικός. Προέρχεται από τη Γροιλανδία και την πολιτεία Γιούτα των ΗΠΑ. Υπάρχει στη φύση σε σκούρο πράσινο, μπλε-πράσινο, μαύρο-πράσινο, κίτρινο-πράσινο και κόκκινο χρώμα. Θεωρείται η τυχερή πέτρα των Διδύμων.
Ροζ χαλαζίας (κουάρτζ): Έχει χρησιμοποιηθεί ως ημιπολύτιμος λίθος από την αρχή της Ιστορίας. Βοηθά να ξεπεραστεί η κατάθλιψη και ενισχύει την καρδιά. Ο καλύτερος από ποιοτικής άποψης ροζ χαλαζίας εξορύσσεται στη Μαδαγασκάρη. Αποφορτίζεται στο νερό και επαναφορτίζεται στο φως του ήλιου. Αντιπροσωπεύει την οικογένεια και το ζώδιο του Ταύρου.
Ήλεκτρον (κεχριμπάρι): Το ήλεκτρον είναι απολιθωμένη ρητίνη και όχι λίθος, που σχηματιζόταν σε προϊστορικά δάση με πεύκα. Αξίζει να σημειωθεί ότι χρειάζονται περίπου 25-50 εκατομμύρια χρόνια για το σχηματισμό του! Τα καλύτερα κοιτάσματα ήλεκτρου βρίσκονται στη Βαλτική Θάλασσα. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι προστατεύει από τους ρευματισμούς, ενώ η σκόνη ήλεκτρου, αναμεμιγμένη με λάδι ή νερό, χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία πολλών ασθενειών. Επίσης, το χορηγούσαν ως ηρεμιστικό, για την ενδυνάμωση της μνήμης και για τη θεραπεία παθήσεων των ματιών, των αυτιών, των πνευμόνων και της ουροδόχου κύστεως. Αντιστοιχεί στο ζώδιο του Λέοντα.
Κορνεόλιο: Εξορυσσόταν για περισσότερα από 2.000 χρόνια με σκοπό την κατασκευή κοσμημάτων και διακοσμητικών αντικειμένων. Πιστεύεται ότι προστατεύει τους ανθρώπους από τις φιλονικίες, τον πονόδοντο, τις ασθένειες του μυαλού. Χαλαρώνει και διώχνει το θυμό, σταματά την αιμορραγία, ρίχνει τον πυρετό, διεγείρει τους σεξουαλικούς αδένες, ενισχύει την καρδιά και αναζωογονεί τον οργανισμό. Αντιστοιχεί στα ζώδια του Κριού και του Καρκίνου.
Κοράλλι: Το κοράλλι είναι το «θαλάσσιο δέντρο», γι' αυτό, όπως και το δέντρο, συμβολίζει τον άξονα της Γης, τον ωκεανό ή την άβυσσο. Ο συμβολισμός του ενδότερου ή του αβυσσαλέου τού αποδίδεται από τους αλχημιστές. Λόγω του κόκκινου χρώματος, στους ελληνικούς μύθους παραδίδεται ότι ξεπετάχτηκε από το αίμα της Γοργόνας Μέδουσας. Γενικότερα, έχει βρεθεί σε αρχαιολογικούς χώρους χρονολογούμενους από το 10000 π.Χ. Ήταν πολύ δημοφιλές στην Αρχαία Αίγυπτο, την Ελλάδα και τις φυλές των Κελτών. Το κοράλλι αποτελεί τον εξωτερικό σκελετό θαλάσσιων πολυπόδων και κύρια ουσία του είναι ο ασβεστίτης. Τα πολύποδα σχηματίζουν αποικίες σε βάθος 3.200 μέτρων. Ακονίζει τη σκέψη, ενώ στην Αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία του ουροποιητικού συστήματος και των ματιών. Αντιστοιχεί στο ζώδιο του Σκορπιού.
Νεφρίτης: Λόγω της σκληρότητάς του, ο νεφρίτης πρωτοχρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή εργαλείων και διακοσμητικών αντικειμένων. Ήταν δημοφιλής λίθος στη Βαβυλώνα, την Κεντρική Αμερική και την Αρχαία Κίνα, όπου χρησιμοποιούνταν σε πολλές θρησκευτικές τελετές. Οι Σουμέριοι πίστευαν ότι είχε τη δύναμη να λύνει τα απρόβλεπτα προβλήματα της ζωής. Καθαρίζει το αίμα και τα νεφρά, δυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα, θεραπεύει τις ασθένειες που σχετίζονται με το ουροποιητικό αλλά και τις ψυχολογικές ανωμαλίες. Αναδύει την αλτρουιστική φύση των ανθρώπων, δυναμώνει την έκφραση των συναισθημάτων και τις γήινες συνδέσεις, ενώ προστατεύει από τραυματισμούς και ατυχήματα. Για τους Κινέζους ο νεφρίτης ήταν η πέτρα της αθανασίας. Αντιστοιχεί στο ζώδιο του Καρκίνου.
Ακουαμαρίνα: Συντελεί στη διαύγεια του πνεύματος, την ψυχική έμπνευση και την ηρεμία. Προάγει την αυτοέκφραση, γι' αυτό και θεωρείται η πέτρα των καλλιτεχνών. Αντιστοιχεί στο ζώδιο των Ιχθύων.
Πράσινος χαλαζίας (κουάρτζ): Προσφέρει πνευματική διαύγεια, χαρά και θετική στάση απέναντι σε δύσκολες καταστάσεις και προβλήματα.
Αζοχρίτης: Ενεργοποιεί την ανάπτυξη της συνείδησης (συνειδητότητα). Αυξάνει τις θεραπευτικές ικανότητες και θεωρείται η τυχερή πέτρα των γιατρών και όσων ασχολούνται με ιατρικά και παραϊατρικά επαγγέλματα.
Βήρυλλος: Προστατεύει τα έντερα και το καρδιαγγειακό σύστημα, ενώ λειτουργεί και ως ηρεμιστικό.
Μπλαντστόουν (πέτρα με κόκκινα στίγματα): Θεραπεύει τις διαταραχές του αίματος και του κυκλοφορικού. Προσφέρει ενέργεια, ζωτικότητα, θάρρος και τόλμη. Οδηγεί σε υψηλότερες καταστάσεις συνειδητότητας.
Μπλε χαλαζίας (κουάρτζ): Σημαντικό υλικό για όσους προσπαθούν να κάνουν αποτοξίνωση από οποιαδήποτε ουσία. Δημιουργικότητα και ηρεμία.
Ασβεστίτης (calcite): Είναι διεγερτικό του νερού. Βοηθά στην αστρική προβολή και εξισορροπεί το Γιν-Γιανγκ.
Citrine (λεμονίτης): «Διασπά» τις ενεργειακές «αποφράξεις» του σώματος, δυναμώνει τη θέληση και την όραση, εξισορροπεί την όρεξη (βουλιμία, νευρική ανορεξία) και βοηθά να ξεπερνιούνται ο κάθε είδους εθισμός. Τονίζει την αυτοπεποίθηση.
Καθαρός χαλαζίας (κουάρτζ): Ισχυρός πομπός - ενισχύει και κατευθύνει τα σχήματα και τις σκέψεις. Εξισορροπητής της θεραπευτικής ενέργειας. Προάγει τη διαύγεια, εναρμονίζει το άτομο με τον ανώτερο εαυτό του.
Διαμάντι: Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από τη σανσκριτική dyu (λαμπρό ον) και είναι σύμβολο του φωτός και της λαμπρότητας. Ωστόσο, πολλοί πιστεύουν ότι προέρχεται από την ελληνική λέξη αδάμας, που σημαίνει ακατάκτητος. Για τους πιστούς των Καβείρων, Αδάμας λεγόταν ο πρώτος άνθρωπος. Εμφανίζεται στα εμβλήματα με τη συνήθη έννοια του ακτινοβολούντος μυστικιστικού «Κέντρου». Όπως όλοι οι πολύτιμοι λίθοι, ανήκει στο γενικό συμβολισμό των θησαυρών και του πλούτου, δηλαδή των ηθικών και πνευματικών γνώσεων. Παρομοιάζεται με τον «ακρογωνιαίο λίθο» ή, καλύτερα, με το «κλειδί του θόλου». Είναι σύμβολο της στέψης, μια θετικής διαδικασίας. Το διαμάντι απομακρύνει τον αρνητισμό και την τοξικότητα από το σώμα. Ισορροπεί το μυαλό.
Elestials: Είναι ο κρύσταλλος των αγγέλων. Ευθυγραμμίζει το άτομο με τις χριστιανικές δυνάμεις. Αποκτά πρόσβαση σε πληροφορίες κάθε προηγούμενης ζωής που έχουν σύνδεση με το παρόν. Διώχνει την αρνητική ενέργεια και «απελευθερώνει» σημεία που έχουν φράξει και την παγιδευμένη ενέργεια. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος και είναι ένας από τους πιο θεραπευτικούς κρυστάλλους.
Σμαράγδι: Βελτιώνει τις σχέσεις των ανθρώπων. Είναι κατάλληλο για διαλογισμό και χαλάρωση. Ενισχύει τις μαντικές ικανότητες και τις ψυχικές δυνάμεις. Θεραπεύει τις πνευματικές ασθένειες.
Flourite: Θεραπεύει την αρθρίτιδα, βελτιώνει την ικανότητα αντίληψης, μειώνει την ψυχική ένταση. Καθαρίζει την ατμόσφαιρα από κάθε είδους μόλυνση.
Κόκκινος πυριτόλιθος (garnet): Βοηθά την κυκλοφορία του αίματος, θεραπεύει τους πνεύμονες, το δέρμα και τα έντερα. Ενισχύει την ενέργεια, τη ζωντάνια, τη θερμότητα, τη φαντασία, την αυτοεκτίμηση και τη δύναμη της θέλησης.
Herkimer diamond: Αποβάλλει τη σωματική ένταση, την τοξικότητα και το στρες. Καθαρίζει τα λεπτά σώματα. Βοηθά να έρθουν στην επιφάνεια μνήμες της παιδικής ηλικίας (ψυχανάλυση) και από προηγούμενες ζωές. Εύνοια στην ανάλυση των ονείρων, ενεργοποίηση μαντικών ικανοτήτων, αποθήκευση πληροφοριών.
Iolite: Είναι ένας από τους πιο σημαντικούς λίθους όσον αφορά τις θεραπείες. Καθοδηγεί στο διαλογισμό και βοηθά στα αστρικά ταξίδια. Λειτουργεί διά του τρίτου ματιού. Η «σωστή» τοποθέτηση της πέτρας πρέπει να βασίζεται στη διαίσθηση του ατόμου. Ο σκοπός της χρήσης αυτού του λίθου είναι να επαυξήσει την εξέλιξη της πνευματικής - ψυχικής ανάπτυξης το δυνατόν πιο ανώδυνα και αβίαστα. Εξισορροπεί το Γιν-Γιανγκ, την ανδρική και γυναικεία ενέργεια. Φέρνει το άτομο σε συμφιλίωση με το Εγώ του, χαρίζοντας ταυτόχρονα μεγαλύτερη αίσθηση της υπευθυνότητας όσον αφορά τη διαχείριση των σχέσεων και του χρήματος. Επιτρέπει την πορεία προς την τελειότητα και αυξάνει την υπομονή, η οποία βοηθά το άτομο να αποκτήσει πρόσβαση στην εσώτερη γνώση. Προσανατολίζει και κατευθύνει σωστά στον τομέα της καριέρας.
Τοπάζι: Βοηθά την κατανόηση και τη συγχώρεση. Εξισορροπεί τα συναισθήματα. Συντελεί στο να ξεπεραστούν τα τραύματα του παρελθόντος, αυξάνει τη δημιουργικότητα και χαλαρώνει. Αναγεννά τους ιστούς.
Τουρμαλίνης (tourmaline): Διώχνει το φόβο, την αρνητική ενέργεια και τη θλίψη. Προάγει την υγεία, το περιβάλλον και τις καλλιέργειες. Φέρνει ήσυχο ύπνο και ισορροπία στις σχέσεις. Βοηθά να ξεπεραστούν οι κάθε είδους καταναγκασμοί και ψυχαναγκασμοί. Επιδρά θετικά στον ηλεκτρομαγνητισμό τους σώματος. Για μερικούς έχει έντονη αντικαρκινική δράση. Αντιστοιχεί στο chakra της καρδιάς.
Ροζ τουρμαλίνης (rubellite): Δυναμώνει την καρδιά και αυξάνει την ενόραση, την αντίληψη, τη δημιουργικότητα, τη γονιμότητα και τη σεξουαλικότητα. Εξισορροπεί την παθητικότητα και την επιθετικότητα.
Μαύρο (black): Ενεργοποιεί το chakra της βάσης, προστατεύει από την αρθρίτιδα, τη γλωσσοφαγιά, τη μαγεία και την αρνητική ενέργεια.
Πράσινο (green): Προστατεύει την καρδιά και το ανοσοποιητικό σύστημα. Εξισορροπητής δυνάμεων.
Μπλε (blue): Προστατεύει το φάρυγγα και τα πνευμόνια, βοηθά την επικοινωνία, είναι σύμμαχος κατά της μοναξιάς.
Καρπούζι (watermelon): Διεγείρει, δυναμώνει την επίδραση των άλλων τουρμαλινών, ενισχύει την καρδιά. Κατάλληλο για όσους έχουν ενδοκρινολογικά προβλήματα.
In quartz: Αντιστοιχεί στο charka του σώματος. Συντονίζει το άτομο με το ανώτερο Εγώ και βοηθά την πνευματική κατανόηση. Προάγει την ειρήνη και τις συμφωνίες. Κατάλληλο για σπουδαστές, διπλωμάτες και πολιτικούς.
Smoky quartz (χαλαζίας με σχέδια καπνού): Αυξάνει τη γονιμότητα και κάνει το άτομο πιο δημιουργικό και συναισθηματικό. Προστατεύει τους αδένες και βοηθά στην απορρόφηση των πρωτεϊνών.
Ζαφείρι: Βελτιώνει τη λειτουργία των αδένων, ανεβάζει τη διάθεση. Ενεργοποιεί τις μαντικές ικανότητες, την τηλεπάθεια και, γενικότερα, τις «θηλυκές ιδιότητες». Φέρνει κοντά στο άτομο τους κατάλληλους οδηγούς.
Μαλαχίτης: Φροντίζει για την ισορροπία του αριστερού και του δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου και των νοητικών ικανοτήτων. Προστατεύει από τη ραδιενέργεια και βοηθά στην αναπαραγωγή των ιστών. Προάγει τη δοτικότητα και την αυτοέκφραση.
Μουσικό όργανο!
Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, το κομπολόι έχει και μουσική χρήση στη λαϊκή μας παράδοση. Κρεμασμένο στο ένα κουμπί του γιλέκου, κρατιέται τεντωμένο με το αριστερό χέρι, ενώ με το δεξί ο αριστοτέχνης τρίβει τις χάντρες με τα χείλη ενός μικρού, κάπως χοντρού κρασοπότηρου. Με αυτόν τον τρόπο συνοδευόταν παλιά το τραγούδι -ιδίως όταν σε ένα γλέντι δεν υπήρχαν άλλοι μουσικοί- ή ορισμένα όργανα της οικογένειας του λαγούτου, όπως ο ταμπουράς, ο μπαγλαμάς κ.ά.
Το κομπολόι το χρησιμοποιούσαν όσοι είχαν ρυθμική ευαισθησία και την επιδεξιότητα να τρίβουν τις χάντρες με τις κατάλληλες για κάθε ρυθμικό σχηματισμό κινήσεις. Σήμερα ένα τέτοιο μουσικό δρώμενο είναι εξαιρετικά σπάνιο. Ακόμη, το κομπολόι χρησιμεύει ως ηχητικό αντικείμενο, «μέσον απασχολήσεως κατά τας ώρας της σχόλης» ή, όπως γράφει ο Ηλίας Πετρόπουλος στα «Ρεμπέτικα Τραγούδια», «με το κομπολόι κατορθούται ένα τεμάχισμα του χρόνου ψιλό και βραδύ, που κάνει τη ζωή να κρατάει αιώνια».
Στο Ηράκλειο της Κρήτης το κομπολόι συχνά συνοδεύει την ασκομαντούρα. Με χάντρες, επίσης, διακοσμούνται πολλά μουσικά όργανα, όπως και με κόκαλα, νομίσματα, κουδουνάκια, καθρεπτάκια, φούντες, σχέδια και διάφορες παραστάσεις. Στο υλικό και στις διαστάσεις που έχουν οι χάντρες καθώς και στον τρόπο του παιξίματος οφείλονται το χρώμα και η ένταση του ήχου που αυτό δίνει.
Βιβλιογραφία
* Σημειώσεις από το «Κομπολογάκι τ' Αναπλιού», Φάνης Συγγενίδης
* Λεξικό των Συμβόλων, Juan -Eduardo Cirlot, Εκδόσεις Κονιδάρη
* Ελληνικά Λαϊκά Μουσικά Όργανα, Φοίβος Ανωγειανάκης, Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα
* Παγκόσμια Μυθολογία, Εκδοτική Αθηνών
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.