γράφει ο Γιώργος Δαμιανός ( περιοδικό discovery and science, εκδ. ΔΟΛ)Η νοηματική μετάλλαξη της λέξης δαίμων θυμίζει κάτι από τα λάφυρα των νικητών. Θυμίζει τους αρχαίους αριστοκράτες που κατέληξαν στις γαλέρες των νικητών Ρωμαίων θυμίζει, θυμίζει… αναρίθμητες περιπτώσεις που επιβεβαιώνουν ότι ο νικητής ποτέ δε σέβεται «τα ιερά και τα όσια» των ηττημένων.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Στην αρχαιότητα η λέξη Δαίμων (αρσ. και θηλ.) ήταν, ίσως, η πιο ευσεβής λέξη. Παράγεται από το ρ. δαίω (: μοιράζω στον καθένα την τύχη του). Αν και συνυπήρχε με τη λέξη θεός, εντούτοις, ο δαίμων αναφερόταν στην απρόσωπη και απροσδιόριστη δύναμη, ενώ ο θεός στην ανθρωπόμορφη θεϊκή οντότητα. Η έννοια του δαίμονος ισοδυναμούσε με την Μοίρα, την Ειμαρμένη [1]...
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Στην αρχαιότητα η λέξη Δαίμων (αρσ. και θηλ.) ήταν, ίσως, η πιο ευσεβής λέξη. Παράγεται από το ρ. δαίω (: μοιράζω στον καθένα την τύχη του). Αν και συνυπήρχε με τη λέξη θεός, εντούτοις, ο δαίμων αναφερόταν στην απρόσωπη και απροσδιόριστη δύναμη, ενώ ο θεός στην ανθρωπόμορφη θεϊκή οντότητα. Η έννοια του δαίμονος ισοδυναμούσε με την Μοίρα, την Ειμαρμένη [1]...
Επίσης, στη λ. Δαίμονα απέδιδαν την έννοια του φύλακα αγγέλου «κατά φύλακα δαίμονα». Απ εδώ και η λέξη ευδαιμονία (: ευτυχία, προσδιόριζε τον έχοντα την εύνοια του Δαίμονος)
Όμως, στου χρόνου τα γυρίσματα καθιερώνεται η νέα θρησκεία: ο Χριστιανισμός. Η λέξη που δήλωνε τον αγνό θεό των Αρχαίων έπρεπε να αποκτήσει αρνητική σημασία και από συνώνυμο του Θεού γίνεται συνώνυμο του Διαβόλου. Ο καλός άγγελος γίνεται κακό δαιμόνιο. Οι δαίμονες, πλέον, είναι τα κακά πνεύματα,( … ουαί τοις ηττημένοις… ) ο άγγελος του κακού, ο έκπτωτος άγγελος που έχει ως αρχηγό του τον σατανά (< satana στα εβραϊκά: ο αντίπαλος). Έτσι, δημιουργήθηκαν οι λέξεις: δαιμόνιος, δαιμονισμένος, δαιμονόπληκτος, δαιμονιστής, δαιμονολατρία, πανδαιμόνιο κ. α. Μ΄ αυτή τη σημασία μεταφέρθηκε και στην Εσπερία (Ιταλ: demoniaco, demonomania, pandemonio. Γαλλ.: demon. Αγγλ.:daemon, daimon. Γερμ: Damon)
Φαίνεται ότι η λέξη δε στέριωσε ούτε και στην ελληνική πόλη Ευδαίμων, στην Ερυθρά θάλασσα, 1ο αιων. π.Χ. Οι Ρωμαίοι θα την μετονομάσουν/μεταφράσουν σε “Arabia Felix”. Σήμερα, είναι το λιμάνι Aden (Υεμένη).
Οι τελευταίες «εστίες αντίστασης» καταγράφονται στη λέξη: ευδαιμονία, όπου ο δαίμων μεταφέρεται με την έννοια του θεού. Έτσι, για να θυμίζει ότι εκεί που τώρα φτύνουμε εμείς (π.χ. “φτου σου δαιμονισμένε”), κάποιοι είχαν εναποθέσει τη σωτηρία της ψυχής τους.
Τι τραβάνε και αυτές οι λέξεις…
Παραπομπές
[1] α) Ηράκλειτος “ήθος ανθρώπω δαίμων” (: Δαίμων/θεός για τον άνθρωπο δεν είναι παρά ο χαρακτήρας του), β)Δημόκριτος (είναι υπόθεση της ψυχής η ευδαιμονία και η κακοδαιμονία), γ) Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια (η ευδαιμονία είναι κάποια ενέργεια με τους κανόνες της τέλειας αρετής), δ) Λυσίας, επιτάφιος, 78, «ο δαίμων ο την ημητέραν μοίραν ειληχώς απαραίτητος», ε) Ξενοφών, απομνημονεύματα, Α,1, «ως φαίη ο Σωκράτης το δαιμόνιον εαυτω σημαίνειν»
[1] α) Ηράκλειτος “ήθος ανθρώπω δαίμων” (: Δαίμων/θεός για τον άνθρωπο δεν είναι παρά ο χαρακτήρας του), β)Δημόκριτος (είναι υπόθεση της ψυχής η ευδαιμονία και η κακοδαιμονία), γ) Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια (η ευδαιμονία είναι κάποια ενέργεια με τους κανόνες της τέλειας αρετής), δ) Λυσίας, επιτάφιος, 78, «ο δαίμων ο την ημητέραν μοίραν ειληχώς απαραίτητος», ε) Ξενοφών, απομνημονεύματα, Α,1, «ως φαίη ο Σωκράτης το δαιμόνιον εαυτω σημαίνειν»
Το κείμενο αυτό περιέχει σοβαρότατα σφάλματα, σε σημείο να αποτυγχάνει εντελώς στη σύνδεση χριστιανισμού και δαιμονικού.
ΑπάντησηΔιαγραφήΌπως γράφει ο Walter Burkert, η σύνδεση δαίμονα και δαιμονικού δεν ξεκινά με τον χριστιανισμό, αλλά ήδη από τον 4ο αιώνα π.Χ.:
"Με τον Ξενοκράτη η λέξη δαίμων απέκτησε εκείνη την σημασία του 'δαιμονικού', την οποία διετήρησε στην ιστορία του πνεύματος" ("Αρχαία Ελληνική Θρησκεία - Αρχαϊκή και Κλασική εποχή", Καρδαμίτσας, 1993, σ. 662).
Όπως έγραφε και ο Ξενοκράτης:
"ως το κακοπρόσωπον αίσχει προσώπου, και μοχθηρία τινί μορφής το δύσμορφον, ούτω δαίμονος κακία τους πονηρούς κακοδαίμονας ονομάζομεν." (βλ. TLG, Xenocrates Phil., Testimonia, doctrina et fragmenta 239).
Δηλαδή:
Όπως για την ασχήμια του προσώπου τον λέμε κάποιον κακοπρόσωπο και για κάποια δυσμορφία λέμε κάποιον δύσμορφο, έτσι από κακία κάποιου δαίμονα λέμε κακοδαίμονες τους κακούς.
Και ο Πλούταρχος γράφει:
"ως εν ανθρώποις, και δαίμοσιν, αρετής διαφοραί και κακίας" ("Περί Ίσιδος και Οσίριδος" 360e).
Δηλαδή:
"όπως στους ανθρώπους, έτσι και στους δαίμονες, εμφανίζονται διάφορες μορφές αρετής και κακίας".
Το άρθρο αυτό δηλαδή από τα 24grammata είναι εντελώς εκτός θέματος.